Thanh toán không dùng tiền mặt (TTKDTM), là hình thức giao dịch thông qua các phương tiện kỹ thuật số như thẻ tín dụng, ngân hàng điện tử, thanh toán di động và ví điện tử. Thay vì sử dụng tiền mặt, người dùng chỉ cần thao tác đơn giản trên điện thoại hoặc thiết bị thông minh để thanh toán. Trong bối cảnh phát triển mạnh mẽ của Internet và sự gia tăng nhanh chóng của người dùng thiết bị thông minh, Việt Nam đang chứng kiến một cuộc chuyển đổi mạnh mẽ từ thanh toán bằng tiền mặt sang thanh toán không dùng tiền mặt.

Xu hướng này đang ngày càng phổ biến và len lỏi vào mọi ngóc ngách của đời sống hàng ngày, từ mua sắm, ăn uống đến thanh toán hóa đơn và chuyển tiền.

Một trong những yếu tố quan trọng thúc đẩy xu hướng TTKDTM là sự phát triển của công nghệ và hạ tầng Internet tại Việt Nam. Theo báo cáo từ Bộ Thông tin và Truyền thông, tính đến đầu năm 2024, tỷ lệ người dùng Internet tại Việt Nam đã đạt hơn 79% dân số, tương đương khoảng 78,5 triệu người. Sự gia tăng này tạo ra một nền tảng vững chắc cho sự phát triển của các dịch vụ tài chính kỹ thuật số và thanh toán điện tử.

Theo báo cáo của Ngân hàng Nhà nước đầu năm 2024, các kênh thanh toán điện tử đang dẫn đầu xu hướng TTKDTM, bao gồm: ngân hàng internet (tăng 57,85% về số lượng và 32,43% về giá trị) và ngân hàng di động (tăng 68,54% về số lượng và 41,12% về giá trị). Thanh toán bằng mã QR: Bùng nổ với mức tăng trưởng 892,95% về số lượng và 1.062,01% về giá trị. Những con số này cho thấy sự chuyển đổi rõ rệt từ tiền mặt sang các phương thức thanh toán điện tử, đặc biệt là thanh toán bằng mã QR, hình thức này đã nhanh chóng chiếm lĩnh thị trường nhờ vào sự tiện lợi, an toàn và nhanh chóng, đặc biệt là trong giới trẻ.

Ngược lại với xu hướng trên, tiêu dùng bằng tiền mặt lại giảm đi đáng kể. Theo thông tin từ Công ty Cổ phần Thanh toán Quốc gia Việt Nam (NAPAS), trong năm 2023, giao dịch trên ATM tiếp tục giảm 16,9% về số lượng và 19,5% về giá trị, khiến tỷ trọng giao dịch ATM chỉ còn chiếm 3,6% tổng giao dịch qua hệ thống.

Trong bối cảnh TTKDTM đã phổ biến rộng rãi ở mọi khía cạnh của cuộc sống, từ việc trả tiền tại quán phở bình dân đến việc thực hiện các giao dịch lớn hơn chỉ cần thông qua chuyển khoản hoặc quét mã QR, một câu hỏi lớn đặt ra là liệu khách hàng sau khi được giải ngân từ công ty tài chính còn cần phải ra ATM để rút tiền mặt hay không? Dễ dàng nhận thấy với sự tiến bộ và thay đổi của TTKDTM, các tổ chức tài chính đã và đang đổi mới để thích nghi và tồn tại trước nhu cầu, hành vi mới của thị trường.